Do Rzecznika Praw Obywatelskich spływają skargi. Chodzi o rentę wdowią
Do Rzecznika Praw Obywatelskich spływają skargi od wdów i wdowców, którzy czują się niesprawiedliwe potraktowani przez system, który kieruje przyznawaniem nowego świadczenia socjalnego, czyli tak zwanej renty wdowiej. RPO przyjrzał się sprawie i stwierdził, że te wątpliwości są zasadne, dopatrzył się nawet niezgodności z normami konstytucyjnymi. Petycja trafiła na biurko minister rodziny, pracy i polityki społecznej.
Kolejne problemy z rentą wdowią. Do Rzecznika Praw Obywatelskich spływają skargi
Renta wdowia to nowe świadczenie wprowadzone ustawowo z myślą o osobach, które po śmierci współmałżonka pozostały z niskimi świadczeniami emerytalnymi. Od lipca 2025 roku osoby uprawnione mogą w ramach tzw. świadczenia w zbiegu pobierać zarówno rentę rodzinną, jak i część swojej emerytury — dokładnie 15 proc. jej wartości. W założeniu jest to rozwiązanie mające poprawić sytuację ekonomiczną seniorów, dla których samotne życie po śmierci partnera oznacza często konieczność rezygnacji z dotychczasowego standardu życia. Świadczenie to ma charakter uzupełniający, nie zastępuje innych form wsparcia, lecz je łączy.
W ostatnich miesiącach do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich trafia coraz więcej skarg dotyczących tzw. renty wdowiej — świadczenia, które w założeniu miało stanowić realne wsparcie dla seniorów, którzy po śmierci współmałżonka znaleźli się w trudnej sytuacji finansowej. W opinii wielu osób nowe przepisy, zamiast pomagać, prowadzą do wykluczenia części wdów i wdowców z możliwości uzyskania pomocy. W związku z rosnącym niezadowoleniem społecznym RPO skierował pismo do minister Agnieszki Dziemianowicz-Bąk z prośbą o zajęcie stanowiska w tej sprawie. Czego dokładnie dotyczą skargi?
ZOBACZ TEŻ: O tyle mogą wzrosnąć emerytury i renty w 2026 roku. Rząd przedstawił propozycję
Renta wdowia do poprawy — warunki formalne a rzeczywistość społeczna
Jak pokazuje praktyka, dostęp do renty wdowiej nie jest tak powszechny, jak mogłoby się wydawać. Samo posiadanie statusu wdowy lub wdowca oraz prawo do dwóch świadczeń nie wystarczy, aby zostać beneficjentem tego programu. Z uwagi na to, że nie jest to nowe świadczenie, ale zbieg dwóch różnych świadczeń, należy łącznie spełnić następujące warunki:
- mieć co najmniej 60 lat (w przypadku kobiet) lub 65 lat (w przypadku mężczyzn);
- do dnia śmierci małżonka pozostawać z nim we wspólności małżeńskiej;
- nabyć prawo do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż przed ukończeniem 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna);
- nie pozostawać obecnie w związku małżeńskim.
Trzeba przy tym zaznaczyć, że wdowa lub wdowiec może korzystać z połączenia świadczeń tylko w odniesieniu do renty rodzinnej po ostatnim zmarłym małżonku. Uprawnienie do pobierania świadczeń w ramach zbiegu z rentą rodzinną traci ważność dzień przed zawarciem nowego małżeństwa przez osobę otrzymującą to świadczenie. Już na tym etapie pojawiają się pewne rozbieżności, które są źródłem rosnącej liczby skarg.
Przykład dwóch seniorek: pani Anny i pani Marii, ukazuje skalę problemu. Obie kobiety mają 73 lata i otrzymują identyczną emeryturę — 1878,91 zł. Różni je jednak wysokość renty rodzinnej oraz data śmierci ich mężów. Pani Anna, której mąż zmarł w 2007 roku, gdy miała ukończone 55 lat, spełnia warunki do otrzymania renty wdowiej i może liczyć na świadczenie w wysokości 3900 zł plus 15 proc. swojej emerytury. Natomiast pani Maria, której mąż zmarł rok wcześniej, w 2006 roku, gdy miała 54 lata i 6 miesięcy, nie kwalifikuje się do renty wdowiej, mimo że sytuacja ekonomiczna obu pań jest niemal identyczna. Pani Maria otrzymuje jedynie niższą rentę rodzinną wynoszącą 1950 zł. Jakie stanowisko w tej sprawie zajął Rzecznik Praw Obywatelskich?
Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje — na czym polega problem?
Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę, że obowiązujące przepisy dotyczące przyznawania renty wdowiej naruszają konstytucyjną zasadę równości obywateli wobec prawa — chodzi dokładnie o artykuł 32 ust. 1 Konstytucji RP, który stanowi o tym, że „wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne”. Oznacza to, że przepisy prawa muszą być egzekwowane w taki sam sposób wobec wszystkich obywateli, a organy państwowe nie mogą wprowadzać żadnej formy dyskryminacji.
Biorąc pod uwagę te zapisy, w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich renta wdowia nie trafia do osób najbardziej potrzebujących, lecz jedynie do tych, które spełniają sztywne kryterium wiekowe. Tymczasem świadczenie to powinno być dostępne dla wszystkich uprawnionych do renty rodzinnej — niezależnie od tego, kiedy doszło do śmierci małżonka. RPO podkreśla również, że renta wdowia i tak wypłacana jest dopiero po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego, co dodatkowo ogranicza grupę beneficjentów.
Kwestionowane jest rozwiązanie przewidujące, że osoba uprawniona będzie miała prawo do wypłaty tzw. renty wdowiej w przypadku nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Wprowadzenie tego wymogu oznacza konieczność nabycia prawa do renty rodzinnej w wieku nie wcześniej niż 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Utrata małżonka musi zatem nastąpić najwcześniej po ukończeniu 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn. Ograniczenie to odbiega od ustawowych zasad nabywania prawa do renty rodzinnej. Wiek uprawniający do nabycia prawa do renty rodzinnej w systemie powszechnym i rolniczym, zarówno dla wdowy, jak i wdowca, wynosi 50 lat. Uprawnienie do tego świadczenia w niższym wieku można nabyć również w związku z wystąpieniem niezdolność do pracy czy sprawowaniem opieki na dziećmi. Biorąc pod uwagę ustawowe warunki nabywania prawa do renty rodzinnej oraz regulacje dotyczące nowych zasad wypłaty świadczeń w zbiegu, zwanych rentą wdowią, nie każdy wdowiec lub wdowa uprawniony do renty rodzinnej jest adresatem nowych zasad wypłaty świadczeń w zbiegu. Wyłączone zostały osoby owdowiałe wcześniej — pisze RPO Marcin Wiącek w liście skierowanym do Agnieszki Dziemianowicz-Bąk, minister rodziny, pracy i polityki społecznej.
W swoim piśmie do minister Agnieszki Dziemianowicz-Bąk Marcin Wiącek apeluje o rewizję obecnych regulacji i dostosowanie przepisów do rzeczywistych potrzeb społecznych. Zdaniem RPO renta wdowia powinna być formą wsparcia dla wszystkich seniorów, którzy po stracie współmałżonka zostali z jednym źródłem utrzymania – niezależnie od tego, kiedy ta strata miała miejsce. W przeciwnym razie nowy system świadczeń, choć zaprojektowany w dobrej wierze, może pogłębiać nierówności i wywoływać poczucie niesprawiedliwości wśród części obywateli. Resort już jakiś czas temu zapowiadał, że obecny system ma zostać jeszcze modyfikowany, głównie pod kątem warunków przyznawania świadczenia. Być może interwencja RPO przyspieszy te aktualizacje.
