Takim banknotem już nie zapłacisz. W sklepie odmówią jego przyjęcia

Schyłek gotówki w Polsce?

W ostatnich latach można było zaobserwować dynamiczny rozwój technologii płatniczych i wygląda na to, że jeszcze wiele może się wydarzyć na tym polu. Terminale zbliżeniowe, płatności mobilne, aplikacje bankowe i cyfrowe portfele stają się codziennością. Absolutną nowością są obrączki płatnicze, czyli urządzenia, które umożliwiają szybkie płatności zbliżeniowe bez baterii lub połączenia z Internetem czy telefonem. Takie rozwiązanie udostępnia coraz więcej banków, nie minie więc wiele czasu, kiedy stanie się powszechnie dostępne. Różne badania pokazują, że Polacy częściej korzystają z płatności bezgotówkowych, niemniej jednak ten trend może nieco przyhamować — niestabilna sytuacja na arenie międzynarodowej oraz napięcia w krajowej polityce pieniężnej to czynniki, które sprawiają, że banknoty i monety jeszcze przez długi czas nie znikną całkowicie z obiegu.  

W dobie nowoczesnych metod płatności, od aplikacji mobilnych po karty zbliżeniowe, gotówka nie traci na znaczeniu. Polacy deklarują, że mimo technologicznych udogodnień, nadal chcą korzystać z tradycyjnych banknotów i monet. Trzeba jednak mieć przy tym świadomość, że nie każdy banknot rzeczywiście nadaje się do płacenia. Przed wyjęciem go z portfela warto zwrócić uwagę na pewne szczegóły. Dobrze też wiedzieć, jak się zachować, kiedy sprzedawca w sklepie odmówi jego przyjęcia.

ZOBACZ TEŻ: Emeryci dostaną podwyżkę ponad 200 zł. Czekali na to latami

Sprzedawca odmawia przyjęcia gotówki — czy to zgodne z prawem?

NBP emituje dwa rodzaje znaków pieniężnych: te przeznaczone do powszechnego obiegu oraz monety okolicznościowe. Ich wartość jest określona przez nominał, a zużycie lub uszkodzenie wpływa na ich dalszą przydatność w obrocie. W obiegu funkcjonują banknoty i monety wprowadzone w 1995 roku oraz ich zaktualizowana wersja z 2014 roku. Choć są one bezterminowo ważne, ich stan techniczny ma kluczowe znaczenie. 

Choć gotówka nadal jest pełnoprawnym środkiem płatniczym, nie każdy banknot jest równorzędny. Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Polsce, banknoty i monety emitowane przez NBP są ważne bezterminowo, o ile nie są uszkodzone. A to właśnie uszkodzenia fizyczne powodują, że dany banknot może przestać pełnić swoją funkcję jako legalny środek płatniczy.

Niektórym zdarzyło się zapewne usłyszeć odmowę przyjęcia banknotu w sklepie — na przykład z powodu rozdarcia lub zabrudzenia. Czy jest to zgodne z prawem? 

Narodowy Bank Polski precyzuje, że sprzedawca ma pełne prawo odmówić przyjęcia banknotu, który jest naddarty, podklejony, poważnie zabrudzony, zalany, odbarwiony czy popisany. Co istotne, również klient może odmówić przyjęcia pieniędzy w takim stanie i warto z tej możliwości korzystać, aby nie wpaść w pułapkę nieświadomego przyjęcia bezwartościowego środka płatniczego.

Uszkodzone banknoty lub monety należy wymienić, najlepiej zrobić to w banku lub oddziale NBP. Próba zapłaty takimi środkami może się skończyć odmową. Według obowiązujących przepisów wymiana jest możliwa i regulowana prawnie. Jaka jest procedura w takich przypadkach? 

Kiedy banknot traci ważność?

Zgodnie z zarządzeniem nr 31/2013 Prezesa NBP, banknoty i monety, które zostały uszkodzone lub zużyte w stopniu znaczącym, przestają być uznawane za pełnoprawny środek płatniczy. Kryteria są jasno określone:

•  jeśli zachowało się ponad 75 proc. powierzchni banknotu (lub do 9 fragmentów), możliwa jest wymiana na pełną wartość;
• jeżeli banknot zachował między 45 a 75 proc. powierzchni, zostanie on wymieniony za połowę wartości nominalnej;
• gdy zachowana powierzchnia jest mniejsza niż 45 proc., banknot traci wartość i nie podlega wymianie.

W przypadku monet zasady są nieco inne. Uszkodzoną monetę można wymienić w całości, jeśli zachowane są oba elementy (rdzeń i pierścień w przypadku dwuelementowych nominałów). Jeśli posiadamy tylko jeden z tych elementów, możliwa jest wymiana za połowę wartości nominalnej. W przypadku zniszczenia walut zagranicznych, takich jak euro czy dolary, sytuacja jest bardziej skomplikowana. NBP nie dokonuje wymiany takich banknotów. Można próbować w kantorach, jednak przyjęcie zdeformowanych środków płatniczych zależy wyłącznie od decyzji właściciela placówki. W większości takich sytuacji otrzymuje się jednak odpowiedź odmowną. 

Każda osoba, która posiada uszkodzone polskie banknoty lub monety, może je wymienić bezpłatnie w dowolnym oddziale banku komercyjnego lub w jednym z 17 oddziałów okręgowych Narodowego Banku Polskiego, rozmieszczonych na terenie całego kraju. Dodatkowo istnieje możliwość, przesłania gotówki pocztą (do kwoty 2 000 zł) bezpośrednio do centrali NBP. Warto podkreślić, że zgodnie z przepisami to osoba, która doprowadziła do zniszczenia banknotu, ponosi odpowiedzialność za jego wymianę. Oznacza to, że jeżeli zniszczymy pieniądz przypadkowo lub nieumyślnie to na nas ciąży obowiązek jego wymiany.

Uszkodzony banknot, nawet jeśli pochodzi z legalnego źródła i ma odpowiedni nominał, może okazać się bezwartościowy w codziennym użyciu. To ważna informacja dla wszystkich konsumentów i przedsiębiorców — zarówno tych, którzy płacą, jak i tych, którzy przyjmują płatności.