Prawo autorskie – komu przysługuje ochrona na jego gruncie
Prawa autorskie przysługują twórcy, czyli autorowi utworu. Wyróżniamy dwa rodzaje praw. Są to autorskie prawa majątkowe i prawa osobiste. Jaki jest czas trwania praw autorskich i co one obejmują. Przepisy o prawie autorskim określają dwa rodzaje praw, które przysługują twórcy. Są to autorskie prawa osobiste oraz prawa majątkowe. Warto wiedzieć, że każde z tych praw jest samodzielne i podlega odrębnej ochronie. Jednak trzeba sobie zdawać sprawę z tego, że rozróżnianie tych dwóch rodzajów praw często jest umowne. Przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
plastyczne,
fotograficzne,
wzornictwa przemysłowego,
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
muzyczne i słowno-muzyczne,
sceniczne,
sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
audiowizualne (w tym filmowe).
Autorskie prawa majątkowe
Autorskie prawa majątkowe to monopol praw majątkowych na rzecz autora utworu lub posiadacza praw. Powodem wprowadzenia praw autorskich majątkowych było zabezpieczenie interesów twórców oraz innych posiadaczy praw do utworów. Zasadą w prawie autorskim jest to, że z utworu może korzystać lub nim rozporządzać tylko osoba uprawniona. Autorskie prawa majątkowe są ograniczone przez zasady dozwolonego użytku określające ograniczenia i wyłączenia z ochrony prawnoautorskiej. Ustawa rozróżnia dozwolony użytek prywatny oraz dozwolony użytek publiczny.
Czas trwania praw autorskich
Autorskie prawa majątkowe są ograniczone w czasie, i trwają: ● rzez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci, ● jeżeli twórca nie jest znany – 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu. Jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórcy: ● 70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu;, ● gdy utwór nie został rozpowszechniony – 70 lat od daty ustalenia utworu.
Autorskie prawa osobiste
Prawa osobiste to bardzo ważna kategoria praw autorskich. Określają one podstawowe zasady wykorzystywania utworów, a przy tym są to prawa nieograniczone w czasie i niezbywalne. Autorskie prawa osobiste są prawami „ojcostwa utworu” i obejmują przede wszystkim prawo autora do wiązania z dziełem jego nazwiska. Prawo to nigdy nie wygasa i jest, z natury rzeczy, niezbywalne, nie można się go zrzec ani przenieść na inną osobę. W ramach ochrony dóbr osobistych autor ma prawo do przedstawiania utworu pod pseudonimem lub anonimowo. Do osobistych praw autorskich należy także prawo do zachowania niezmienionej treści i formy utworu zakazujące wprowadzania zmian, zniekształceń, przeinaczeń czy prawo do nadzoru nad korzystaniem z dzieła. Warto wiedzieć, że prawo do anonimowej publikacji dzieła jest często wykorzystywane w umowach kupna/sprzedaży utworów – umowne zobowiązanie nabywcy do anonimowego rozpowszechniania dzieła jest de facto zrzeczeniem się przez twórcę autorskiego prawa osobistego do oznaczenia utworu nazwiskiem lub pseudonimem. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo na żądanie twórcy zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny. Autorskie prawa osobiste:
są bezpośrednio związane z osobą autora,
dotyczą osobistej relacji twórcy z utworem,
są nieograniczone w czasie,
nie można z nich zrezygnować ani nikomu przekazać – zawsze przysługują twórcy.
Prawa autorskie – wyjątki
Zgoda autora na wykorzystanie utworu nie zawsze jest wymagana. Chodzi tutaj m.in. o utwory wykonywane w ramach umowy o pracę, co dotyczy np. dziennikarzy. Według prawa jest to utwór pracowniczy, do którego autorskie prawa majątkowe posiada pracodawca. Jeśli pracodawca będzie chciał, żeby ten utwór był rozpowszechniany pod nazwą firmy, a nie pracownika, obie strony mogą zawrzeć umowę, która określa, że autor dzieła nie będzie wykonywał autorskich praw osobistych wobec właściciela autorskich praw majątkowych. Autor ma możliwość zatwierdzania zmian, które są wprowadzane w treści utworu, może określić, w jaki sposób dzieło może być modyfikowane.
