Czy pracodawca może zmusić pracownika do nadgodzin?
Nadgodziny, czy też godziny nadliczbowe, to czas spędzony w pracy powyżej obowiązującego osobę zatrudnioną wymiaru, czyli w standardowym systemie powyżej 8 godzin dziennie i 40 tygodniowo. W Kodeksie pracy znajduje się informacja, że nadgodziny powinny być zjawiskiem wyjątkowym, wynikającym ze szczególnych, niecodziennych okoliczności, nie zaś ogólnie przyjętą normą. Niestety, w wielu zakładach pracy zostawanie po godzinach, żeby dokończyć projekt albo nadgonić terminy jest na porządku dziennym. Co dzieje się w sytuacji, kiedy pracownik niechętnie odnosi się do ponadmiarowego siedzenia w pracy lub wręcz odmawia wzięcia nadgodzin? Czy pracodawca może zmusić pracownika do nadgodzin? Jak w wielu innych przypadkach, tak i tutaj odpowiedź brzmi: to zależy.
Kiedy praca w nadgodzinach jest dopuszczalna ?
Kodeks pracy stanowi, że praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w wyjątkowych okolicznościach, do których zalicza się sytuacje związane z ochroną życia i zdrowia ludzkiego, na przykład prowadzenie akcji ratowniczej oraz szczególne potrzeby pracodawcy. Niestety, brakuje doprecyzowania, czym są owe potrzeby – czy będzie to domknięcie budżetu na koniec roku, czy też realizacja pilnego zlecenia. W praktyce zależy to od indywidualnej oceny oraz decyzji pracodawcy. Niedopuszczalne jest natomiast stosowanie nadgodzin jako regularnego rozwiązania w przypadku braku rąk do pracy.
Czy pracownik musi zostawać po godzinach?
W Kodeksie pracy nie ma wzmianki na temat, czy pracownik jest zobowiązany do przyjmowania nadgodzin. Jednak interpretacja przepisów wskazuje, że samo nawiązanie stosunku pracy stawia osobę zatrudnioną w konieczności wykonywania poleceń przełożonego. Zatem jeśli pracodawca nakazuje pracę w godzinach nadliczbowych, pracownik powinien się zgodzić, pod warunkiem, że polecenie nie łamie prawa pracy ani postanowień zawartych w umowie o pracę.
Za łamanie prawa pracy można uznać nadgodziny, które powodują przekroczenie 48 godzin czasu pracy w tygodniu (40 godzin etatu plus 8 godzin dopuszczalnych godzin nadliczbowych) lub są zlecane grupom pracowników szczególnie chronionych. Nadgodziny nie mogą też zaburzać przysługującemu pracownikowi prawa do 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku na dobę oraz 35 godzin takiego odpoczynku w tygodniu.
Przepisy ustalają też odgórny limit nadgodzin jednego pracownika w roku – jest to 150 godzin.
Od kogo nie można wymagać nadgodzin?
Pracodawca nie może zażądać wykonywania pracy ponad normę od osób zatrudnionych, które pozostają pod szczególną ochroną. Należą do nich kobiety w ciąży, pracownicy młodociani oraz zatrudnieni na stanowiskach, gdzie występują najwyższe dopuszczalne stężenia lub natężenia czynników szkodliwych. Ograniczenie dotyczy też osób z niepełnosprawnościami oraz rodziców dzieci do lat 4. W niektórych przypadkach wymagana jest też zgoda pracownika na ewentualną pracę dodatkową.
Zapłata za nadgodziny
Za dodatkową pracę należy się pracownikowi ekstra zapłata lub więcej wolnego. Dodatek za nadgodziny wynosi 100%, jeśli praca odbywa się w nocy, w niedziele i święta (które nie są dniami pracy według harmonogramu) lub w dniu wolnym od pracy udzielonym w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, albo też przekracza tygodniową normę w danym okresie rozliczeniowym. Za pracę po godzinach w innych okolicznościach, niż opisane powyżej, przysługuje dodatek w wysokości 50%. Oczywiście bonus ten nie obniża podstawowego wynagrodzenia.
W pewnych sytuacjach, na przykład na wniosek pracownika albo gdy nadgodziny zaistniały w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy, osobie zatrudnionej przysługuje w zamian inny dzień wolny.
Odpowiedź na pytanie postawione w tytule (Czy pracodawca może zmusić pracownika do nadgodzin?) brzmi zasadniczo „tak”, ale pod pewnymi warunkami. Pracownik powinien zostać dłużej w pracy, jeśli istnieje ku temu wystarczające uzasadnienie, a sytuacja nie powoduje kolizji z prawem pracy. Nadgodzin nie można natomiast narzucić osobom pozostającym pod ochroną, na przykład kobietom w ciąży czy pracownikom młodocianym. Opracowano na podstawie: https://www.gowork.pl/blog/20-czy-pracodawca-moze-zmusic-do-nadgodzin-ekspert-prawny-odpowiada/
