Czyste powietrze znowu eksploduje? Pilny apel: "zachowajcie ostrożność"
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zabezpiecza się przed kolejnymi problemami, wynikającymi z realizacji założeń nowej edycji programu Czyste Powietrze. Po tym, jak organizacje pozarządowe raportowały o potencjale do kolejnych oszustw i nadużyć, NFOŚiGW wystosowało apel do gmin i beneficjentów. Przestrzegają: za błędy Fundusz odpowiedzialności nie weźmie.
Czyste Powietrze 2.0. Problemem jest strukturalny brak poszanowania istoty programu
Nowa interpretacja programu Czyste Powietrze obowiązuje od 31 marca br. i stanowi odpowiedź na przeszło 6 tysięcy prób wyłudzeń i oszustw, których dopuszczały się firmy obsługujące wnioski beneficjentów programu. Inicjatywa CP sięga 2018 r., kiedy Ministerstwo Środowiska dystrybuowało środki przez Fundusz Ochrony Środowiska do odbiorców końcowych, którzy przy rządowym wsparciu mieli dogrzewać domu jednorodzinne tak, by zmniejszyć emisję zanieczyszczeń, a przy tym oszczędzić na rachunkach.
Z końcem listopada 2024 r. w atmosferze krajowej afery program nagle zawieszono, a nabór wniosków wznowiono w zaktualizowanej formule w marcu 2025 r. W raportach analizujących przebieg edycji z 2024 r. punktuje się m.in. podpisywanie przez firmy wykonawcze z beneficjentami (właścicielami nieruchomości) pełnomocnictw i nieuzasadnione wnioskowanie o najwyższy próg dofinansowania (wówczas 136 tys. zł).
Ministerstwo redefiniowało więc program – wprowadzając model, mający zapobiegać dalszym oszustwom i wyłudzaniu pieniędzy (m.in. z Unii Europejskiej, bo środki na CP pochodziły także z KPO). Wprowadzono instytucję opiekuna każdej poszczególnej inwestycji – gminę. Nie minął miesiąc, a wiele wskazuje na to, że polskie przedsiębiorstwa obchodzą i tę zaporę. Fundusz apeluje o ostrożność.
Więcej o sprawie: Takiego dofinansowania jeszcze nie było: zapłacą za remont i przydzielą opiekuna. Jest haczyk
Fundusz Ochrony Środowiska apeluje do uczestników Programu Czyste Powietrze
Instytucja tzw. operatora programu – gmin – powstała wyłącznie po to, by zakończyć proces obchodzenia prawa przez firmy, które realizowały poszczególne inwestycje w ramach programu. To kluczowa zmiana względem zawieszonego programu z 2024 r. – operatorzy programu, czyli samorządy, prowadzą teraz ścisły nadzór nad technicznymi szczegółami odbioru poszczególnych realizacji. Pilnują, by firma nie zawnioskowała np. o droższy – a w przypadku konkretnej nieruchomości zupełnie zbędny – piec grzewczy. W skrócie więc: administracja samorządowa ma czuwać, by firmy nie wyłudzały pieniędzy od państwa z naszym nieuświadomionym pośrednictwem.
Miasta ostrzegają: oszustwa w programie Czyste Powietrze nie ustały
Już krótko po zaprezentowaniu nowego modelu programu CP o ułomności tego rozwiązania raportował Polski Alarm Smogowy. Po pierwsze punktowano brak dokumentacji zawierającej konkretne, zweryfikowane firmy, odpowiednie i kompetentne do realizacji poszczególnych zadań. Po drugie, i w tym kontekście ważniejsze, od urzędników PAS słyszeliśmy, że część samorządów niemal natychmiast po uruchomieniu programu informowała, że firmy planują konsolidację w fundacje i stowarzyszenia, by móc przejąć rolę operatora (wyręczyć gminę). Czyli docelowo – w praktyce nadzorować swoją własną pracę.
Fundusz odpowiada: "Apelujemy o ostrożność"
W środę 16 kwietnia w tożsamej sprawie opublikowano apel skierowany do docelowych operatorów programu, czyli gmin. Fundusz rekapituluje, że zgodnie z Porozumieniem z treści programu CP (§ 5. p.5.) operator może zlecić realizację zadań (kontroli nad inwestycjami) “zewnętrznemu wykonawcy”. Jeśli to jednak zrobi – “odpowiada za działania wykonawcy jak za działania własne” - czytamy.
Podkreślamy, że powierzanie obowiązków operatorskich osobom lub firmom, które jednocześnie oferują usługi wykonawcze w ramach programu, wiąże się z ryzykiem konfliktu interesów, braku transparentności, a nawet potencjalnych nadużyć - głosi apel.
Jako instytucje o szczególnym ryzyku wymienia się wszelkie firmy instalacyjne, budowlane i audytoryjne. Czyli te, które jednocześnie mogą być realizatorami – za pieniądze z programu przeprowadzać konkretne prace dla beneficjentów.
Kontrowersje wokół Czystego Powietrza. Tym razem jest... niekonstytucyjne
Po nowelizacji programu Czyste Powietrze do sieci trafiła już m.in. petycja obywatelska ws. przywrócenia pierwotnego kształtu programu. Wnioskujący skarżyli się m.in. na zapis, który został wprowadzony bezpośrednio w odpowiedzi na bardzo precyzyjne oszustwo – o konieczności 3-letniego okresu posiadania własności do nieruchomości, by ta mogła być objęta programem. W 2024 r., przed zawieszeniem programu, uprawnieni przepisywali daną nieruchomość na członka rodziny z relatywnie najmniejszym dochodem, dzięki czemu dopłata wykładniczo rosła. W petycji czytamy m.in., że taki zapis jest… niekonstytucyjny.
O opinię w tym zakresie zapytaliśmy Krzysztofa Smolnickiego, jednego z przedstawicieli Dolnośląskiego Alarmu Smogowego, który raportował o problemach programu jeszcze w 2024 r.
W przypadku środków dotacyjnych aspekt równości jest zdecydowanie mniej istotny. Chcemy raczej osiągnąć maksymalny efekt przy użyciu środków, którymi dysponujemy. Poza tym ochrona środowiska jest w Konstytucję wpisana. Można, celem jej ochrony, np. wprowadzić ograniczenia wolności jednostki. A zatem także traktować kogoś <mniej równo> w wyższych celach.
