To stanie się z twoim majątkiem, jeśli nie spiszesz testamentu. Wiadomo w czyje ręce przejdzie
Wielu Polaków odkłada na później sporządzenie testamentu, wychodząc z założenia, że w razie ich śmierci majątek i tak trafi do najbliższych. Tymczasem polskie prawo spadkowe, choć faktycznie wyznacza jasne reguły dziedziczenia bez testamentu (czyli dziedziczenia ustawowego), nie zawsze odzwierciedla wolę spadkodawcy.
Prawo spadkowe - kto dziedziczy w pierwszej kolejności?
Brak testamentu nie oznacza, że pozostawiony przez zmarłego majątek pozostanie bez właściciela. Polski Kodeks cywilny szczegółowo określa bowiem porządek dziedziczenia ustawowego, powołując do spadku określone kręgi osób w zależności od więzi pokrewieństwa ze spadkodawcą. Taki mechanizm ma na celu zapewnienie, by majątek trafił w ręce osób najbliższych, które były z nim spokrewnione lub spowinowacone.
W pierwszej kolejności do dziedziczenia powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni spadek w częściach równych, jednak z bardzo istotnym zastrzeżeniem: udział przypadający małżonkowi nie może być mniejszy niż jedna czwarta całości spadku. Oznacza to, że jeśli spadkodawca pozostawił małżonka i więcej niż troje dzieci, majątek zostanie podzielony w taki sposób, by małżonek otrzymał ustawowe minimum 1/4, a pozostałe 3/4 spadku zostaną równo podzielone między dzieci.
Warto pamiętać, że jeśli któreś z dzieci zmarło przed otwarciem spadku, jego udział przypada jego zstępnym, czyli wnukom spadkodawcy. Osoby przysposobione (adoptowane) dziedziczą natomiast na równi z biologicznymi dziećmi spadkodawcy. Co dzieje się, jednak gdy zmarły nie pozostawił zstępnych, czyli dzieci, wnuków czy prawnuków, a pozostawił małżonka? Wówczas w grę wchodzi druga grupa spadkobierców ustawowych.
Spadek, a brak zstępnych - kiedy majątek trafia do rodziców i rodzeństwa?
Jeżeli spadkodawca nie miał zstępnych – czyli dzieci, wnuków, prawnuków – do dziedziczenia dochodzi jego małżonek w zbiegu z rodzicami zmarłego. Udział spadkowy małżonka wynosi wówczas ustawowo połowę spadku. Każdemu z rodziców spadkodawcy przypada zaś po jednej czwartej całości spadku. Taki układ ma zagwarantować sprawiedliwy podział majątku między bliskich krewnych.
W przypadku gdy zmarły nie miał dzieci, a tylko jeden z jego rodziców dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który przypadłby drugiemu, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. W sytuacji, gdy to rodzeństwo nie dożyło otwarcia spadku, ich udział przypada ich zstępnym. Prawo spadkowe bierze też pod uwagę sytuacje, gdy spadkodawca nie pozostawił ani zstępnych, ani małżonka – cały majątek przypada wówczas rodzicom w częściach równych. Jeżeli i oni nie żyją, do dziedziczenia w całości dochodzi rodzeństwo zmarłego lub ich potomkowie.
Najważniejsza zasada dziedziczenia ustawowego jest prosta: prawo do majątku osoby z kolejnej grupy spadkobierców ustawowych następuje dopiero wtedy, gdy nie ma osób należących do grupy poprzedniej. Oznacza to, że gdy nie ma małżonka, dzieci, rodziców i rodzeństwa spadkodawcy, do dziedziczenia dochodzą dziadkowie. Dziedziczą oni w częściach równych, a jeśli któreś z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom, czyli wujkom i ciotkom spadkodawcy. Istnieją jednak sytuacje, w których majątek nie trafi w ręce rodziny.
Kiedy majątek przechodzi na gminę lub Skarb Państwa?
Ustawa przewiduje, że w braku małżonka, krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbów, pod pewnymi warunkami), spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Gmina dziedziczy spadek jako spadkobierca ustawowy.
Skarb Państwa wchodzi do kręgu spadkobierców ustawowych jako ostatni z nich. Spadek przechodzi na Skarb Państwa w dwóch sytuacjach: gdy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić, na przykład w przypadku osób mieszkających w wielu miejscach jednocześnie lub prowadzących podwójne życie, lub gdy ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, co dotyczy Polaków, którzy wyemigrowali i zmarli poza krajem.
Warto podkreślić, że zarówno gmina, jak i Skarb Państwa, przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że odpowiadają za długi spadkowe wyłącznie do wartości aktywów, czyli pozostawionego majątku. Co ważne, nie mogą też odrzucić spadku, który przypadł im z mocy ustawy, nawet jeśli jest zadłużony. Spadek uważa się za przyjęty w momencie otwarcia spadku. W praktyce jest to mechanizm zapobiegający pozostawieniu majątku bez właściciela i chroniący interesy wierzycieli.
Chociaż polskie przepisy gwarantują, że majątek zawsze trafi do kogoś, tylko sporządzenie ważnego testamentu daje pewność, że w pełni uszanowana zostanie wola zmarłego co do podziału jego dóbr.
