Możesz nawet nie wiedzieć, że przysługuje Ci zachowek po zmarłym. Jak z niego skorzystać?
Uregulowanie swojej sytuacji finansowej na wypadek nagłej śmierci to sprawa bardzo ważna, ale często pomijana. Nie łatwo myśli się o sprawach ostatecznych i spycha je na krańce świadomości. Sprawy spadkowe mogą ciągnąć się latami, co wynika często z zawiłości prawa. Przepisy chronią jednak interesy osób, które nie zostały wymienione w testamencie. W takich wypadkach bliscy i krewni zmarłego mogą starać się o zachowek. Komu dokładnie przysługuje?
Zachowek to jeden z elementów prawa spadkowego w Polsce
Prawo spadkowe w Polsce reguluje przede wszystkim przez Kodeks cywilny. Określa on zasady dziedziczenia majątku po zmarłym, w tym porządek dziedziczenia ustawowego, zasady sporządzania testamentów oraz środki ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy. Jednym z najważniejszych mechanizmów służących ochronie praw spadkobierców ustawowych, którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie, jest instytucja zachowku.
Zachowek nie daje prawa do otrzymania konkretnego przedmiotu czy nieruchomości po zmarłym, jest to roszczenie pieniężne przysługujące określonym osobom najbliższym spadkodawcy. Choć procedura została ujęta w przepisach polskiego prawa, każda sprawa jest rozpatrywana indywidualnie, ponieważ okoliczności każdego przypadku, nawet w kwestii zachowku zazwyczaj się od siebie różnią i jest to zależne od wielu czynników.
Strata bliskiej osoby nie rzadko wiąże się z dużym obciążeniem emocjonalnym i myślenie wtedy o sprawach finansowych może wydawać się niewłaściwe. Warto jednak być świadomych swoich praw, przede wszystkim po to, aby nie dać się oszukać lub zmanipulować tym mniej uczciwym krewnym, lub osobom niespowinowaconym, które mogą sobie rościć prawa do spadku.
Kto może żądać zachowku?
Podstawowym celem zachowku jest ochrona interesów rodziny spadkodawcy przed całkowitym pozbawieniem ich udziału w majątku spadkowym, w sytuacji, w której spadkodawca zapisał wszystko lub większość tylko jednemu członkowi rodziny, lub osobie niespokrewnionej, a więc z prawnego punktu widzenia obcej.
Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego, do kręgu osób uprawnionych do zachowku należą:
- zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki),
- małżonek spadkodawcy,
- rodzice spadkodawcy – tylko w przypadku, gdy nie pozostawił on zstępnych.
Warunkiem uzyskania prawa do zachowku jest przynależność do kręgu spadkobierców ustawowych oraz nieuwzględnienie tych osób w testamencie lub obdarowanie ich w stopniu mniejszym, niż wynikałoby to z przysługującego im zachowku.
Zachowek z reguły to roszczenie pieniężne, jednakże jeśli strony dojdą do porozumienia, mogą ustalić, że osoba domagająca się tego prawa zrzeknie się go, a w zamian otrzyma wskazany składnik majątku spadkodawcy np. samochód, zegarek, biżuterię i tym podobne.
Praw do zachowku można dochodzić na drodze sądowej, jeżeli osoba zobowiązana do zapłaty odmawia jego uregulowania. Termin przedawnienia tego roszczenia wynosi 5 lat od otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy lub ogłoszenia testamentu. Natomiast prawo wyszczególnia również przypadki, określające sytuacje, w których wystąpienie o zachowek jest niemożliwe.
W takich sytuacjach nie można ubiegać się o zachowek
Instytucja zachowku bywa przedmiotem długich sporów sądowych, szczególnie w sytuacjach, gdy spadkodawca przekazał znaczną część majątku jednej osobie lub dokonał darowizn w sposób pomijający innych członków rodziny. Sprawą równie kłopotliwą i czasochłonną bywa także ustalenie wysokości roszczenia. Podstawę stanowi tzw. substrat zachowku, czyli czysta wartość spadku powiększona o darowizny dokonane przez spadkodawcę za jego życia.
Istnieje jednak kilka przypadków, które wykluczają możliwość ubiegania się o otrzymanie zachowku. Prawo zostaje wyłączone w przypadku:
- uznania za niegodnego dziedziczenia,
- wydziedziczenia – musi być dokonane w testamencie i wskazywać przyczynę,
- zrzeczenia się dziedziczenia w formie aktu notarialnego,
- odrzucenia spadku.
Uznanie za niegodnego dziedziczenia również jest sprawą skomplikowaną. Do takiej sytuacji może dojść jeśli spadkobierca dopuścił się działań, które świadczą o braku moralnej odpowiedzialności lub naruszają interes spadkodawcy. Chodzi tutaj między innymi o umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy, zatajenie lub zniszczenie testamentu, lub ingerencja w spisanie ostatniej woli i manipulacja podczas tego procesu.
Reasumując zachowek to istotny element polskiego prawa spadkowego, którego celem jest ochrona najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w dziedziczeniu. Mimo że nie gwarantuje konkretnego składnika majątku, daje uprawnionym możliwość uzyskania ekwiwalentu pieniężnego, co zabezpiecza ich interesy majątkowe. Skuteczne dochodzenie zachowku wymaga jednak znajomości przepisów oraz często interwencji sądowej.
