Koniec nieograniczonego leczenia od 30 września. Ci pacjenci tracą prawo do licznych świadczeń

Ukraińscy uchodźcy w ZUS i... NFZ. Ile kosztuje ich leczenie w Polsce?

Znajdujemy się obecnie w zupełnie w nowej rzeczywistości społeczno-gospodarczej, w której Ukraińcy stali się nie tylko integralną, ale i kluczową częścią polskiej gospodarki. Na początku 2025 roku w Polsce przebywało blisko milion osób z Ukrainy korzystających z ochrony czasowej, z czego znacząca część to osoby aktywne zawodowo. 

Według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na koniec kwietnia 2025 roku składki opłacało ponad 802 tysiące obywateli Ukrainy. Wypełnili oni kluczowe luki na rynku pracy, zasilając sektory takie jak logistyka, przemysł przetwórczy i budownictwo. Ich wkład w gospodarkę jest nie do przecenienia, a dostępne szacunki, choć niepotwierdzające rekordowych doniesień, wskazują na znaczący i pozytywny wpływ uchodźców na polski PKB. 

Ukraińcy są nie tylko pracownikami, ale także konsumentami i przedsiębiorcami. Ich wydatki konsumpcyjne napędzają popyt wewnętrzny, a od początku inwazji do końca 2024 roku założyli w Polsce prawie 90 tys. firm, w tym 77,7 tys. jednoosobowych działalności gospodarczych. Zasilają budżet państwa podatkami i składkami w stopniu, który zaczyna równoważyć koszty pomocy. Szacuje się, że tylko w 2024 roku wpłaty od Ukraińców z tytułu podatków i składek ZUS sięgnęły około 15,2 mld zł.

Obywatele Ukrainy od lat są jedną z głównych grup cudzoziemców w Polsce, choć najwyższy wzrost ich obecności był związany przede wszystkim z wybuchem pełnoskalowej wojny z Rosją, do czego doszło w 2022 roku. Według serwisu termedia.pl, na leczenie 1 798 032 Ukraińców przebywających w Polsce od 24 lutego 2022 r. do 30 czerwca 2024 r., w związku z rosyjską agresją na Ukrainę, wydano 1 736 268 688 zł. Świadczenia te były realizowane na podstawie już nieobowiązującej ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Zarówno rząd, jak i środowisko medyczne przyznają, że zdarzały się przypadki tzw. "turystyki medycznej” Ukraińców w Polsce. Obecnie w prawie wprowadzono znaczące zmiany, które w głównej mierze dotyczą dostępu Ukraińców do opieki zdrowotnej.

Pomoc Polski dla obywateli Ukrainy

Wybuch pełnoskalowej wojny w Ukrainie w lutym 2022 roku uruchomił w Polsce bezprecedensową falę pomocy. Fundamentem prawnym stała się ustawa specjalna, która przyznawała uchodźcom z numerem PESEL i statusem "UKR" dostęp do świadczeń zdrowotnych finansowanych z budżetu państwa na zasadach niemal identycznych jak dla obywateli Polski. 

Było to rozwiązanie nadzwyczajne, podyktowane kryzysem humanitarnym, a jego koszty były znaczące. Polska wydała na pomoc uchodźcom około 4,2 proc. swojego PKB, choć warto zaznaczyć, że według szacunków obywatele Ukrainy przyczynili się w Polsce do istotnych wpływów podatkowych, które w 2022 roku wyniosły od 10,1 do 13,7 mld zł, a w 2023 roku wzrosły do poziomu 14,7-19,9 mld zł. 

Te kwoty przewyższają wydatki publiczne na pomoc uchodźcom, które wyniosły 15 mld zł w 2022 r. i 5 mld zł w 2023 r., co wskazuje na ich istotny wkład w finanse publiczne - wskazała w rozmowie z Filarami Biznesu Aleksandra Wejt-Knyżewska z Polskiego Instytutu Ekonomicznego.

System wsparcia obejmował pełen zakres usług, od podstawowej opieki zdrowotnej, przez leczenie specjalistyczne, po refundację leków. Początkowo zakładano, że będzie to rozwiązanie tymczasowe. Jednak przedłużający się konflikt zbrojny wymusił na polskim rządzie wielokrotne nowelizacje i dostosowywanie przepisów do zmieniającej się rzeczywistości. Po ponad trzech latach charakter pobytu Ukraińców ewoluował z tymczasowego schronienia w kierunku stałej migracji. 

To właśnie ten fakt, w połączeniu z potrzebą zapewnienia długoterminowej stabilności finansów publicznych, stał się głównym impulsem do zmiany przepisów. Od dziś funkcjonują duże modyfikacje.

Zobacz: Emerytura bez stażu pracy. W tym przypadku ZUS przyzna świadczenie, przepisy są jasne

Zmiany w dostępnie do ochrony zdrowia dla Ukraińców

Zaostrzenie kryteriów dostępu do opieki zdrowotnej jest końcem okresu ochronnego i początkiem etapu pełnej integracji. Zgodnie z nowelizacją, która wchodzi w życie z dniem 30 września 2025 roku, dorośli obywatele Ukrainy, którzy nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego, tracą automatyczne prawo do bezpłatnych świadczeń.

W praktyce oznacza to, że wizyta u lekarza specjalisty czy planowy zabieg będą wymagały opłaty z własnej kieszeni lub posiadania prywatnej polisy. Pełna ochrona zdrowotna zostaje utrzymana dla dzieci i młodzieży do 18. roku życia. Zmiana ta stanowi największe wyzwanie dla grup najbardziej wrażliwych: osób starszych, chorych przewlekle czy samotnych matek, którym trudniej jest znaleźć stabilne zatrudnienie z pełnym ubezpieczeniem.

W związku ze zmianą w prawie nieubezpieczeni Ukraińcy tracą prawo przede wszystkim do:

• leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej,
• podania produktów leczniczych wydawanych pacjentom w ramach programów
• polityki zdrowotnej ministra właściwego do spraw zdrowia,
• programów zdrowotnych,
• rehabilitacji leczniczej,
• leczenia stomatologicznego,
• programów lekowych,
• ratunkowego dostępu do technologii lekowych,
• świadczeń opieki zdrowotnej polegających na przeszczepianiu lub zastosowaniu u ludzi komórek, w tym komórek krwiotwórczych szpiku, krwi obwodowej oraz krwi pępowinowej, tkanek i narządów pochodzących od żywego dawcy lub ze zwłok,
• zabiegów endoprotezoplastyki i usunięcia zaćmy,
• objętych refundacją leków środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych dostępnych w aptece na receptę.

NFZ podkreślił również, że od 30 września 2025 r. recepty dla obywateli Ukrainy powyżej 18. roku życia, objętych przepisami specustawy, mają być realizowane z pełną, 100-procentową odpłatnością.

Wystawienie recepty refundowanej dla osób nieuprawnionych jest zagrożone sankcją, która wynika wprost z ustawy z 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych - wskazano w komunikacie.