Prawo do zachowku – jak wygląda w praktyce?
Zachowek pozwala zabezpieczyć sytuację majątkową najbliższych krewnych w sytuacji, gdy spadkobierca nie uwzględnił ich w testamencie. Dlatego często określa się go jako substytut spadku. Komu przysługuje prawo do zachowku i w jaki sposób domagać się zapłaty?
Komu przysługuje prawo do zachowku?
Zachowek jest uprawnieniem, które ma chronić najbliższych krewnych spadkodawcy przed pominięciem w testamencie. Innymi słowy, krewni mogą domagać się części spadku, która należałaby się im w przypadku dziedziczenia ustawowego. Zachowek stanowi pewien rodzaj substytutu spadku i jest stosowany w sytuacji, gdy spadkobierca pomija swoich najbliższych krewnych w testamencie i decyduje się powierzyć cały swój majątek jednej osobie, np. wybranemu członkowi rodziny bądź przyjacielowi.
Zatem kto może skorzystać z prawa do zachowku? Zgodnie z art. 991 §1 Kodeksu cywilnego są to zstępni (dziecko, wnuk, prawnuk itd.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Wszyscy wymienieni wyżej krewni mają prawo domagać się zachowku od osoby powołanej przez spadkodawcę lub obdarowanego.
Należy również podkreślić, że krewni nabywają prawo do zachowku w takiej samej kolejności, w jakiej dochodziłoby do dziedziczenia ustawowego. To oznacza, że prawo to otrzymują w pierwszej kolejności dzieci i małżonek spadkodawcy, a jeśli spadkodawca nie miał dzieci i małżonka to zachowku mogą domagać się jego rodzice.
Prawo do zachowku - kto nie może skorzystać?
Prawo do zachowku nie przysługuje osobom, które nie zostały uwzględnione w opisanym wyżej kręgu. Jeśli zstępny spadkodawcy żyje to dalszy zstępny nie ma prawa do zachowku, natomiast jego rodzice mogą domagać się zachowku, jeśli spadkodawca nie pozostawił zstępnych.
Prawo do zachowku nie przysługuje małżonkowi po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego, a także w przypadku orzeczonej przez sąd separacji. Ponadto, z prawa do zachowku nie mogą skorzystać osoby, które:
odrzuciły spadek,
zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
zostały wydziedziczone,
zawarły ze spadkodawcą umowę dotyczącą zrzeczenia się dziedziczenia.
Prawo do zachowku - jak obliczyć wysokość zachowku?
Kodeks cywilny nie tylko wyjaśnia, komu przysługuje prawo do zachowku. Z art. 991 § 1 Kc dowiadujemy się również, że osoby powołane do spadku z ustawy mogą domagać się zachowku w wysokości połowy udziału spadkowego. W przypadku osób trwale niezdolnych do pracy lub jeśli nie ukończyły 18 roku życia, wysokość zachowku wynosi dwie trzecie tego udziału.
Jednak aby prawidłowo obliczyć wysokość należnego zachowku, należy obliczyć tzw. substrat zachowku. Do substratu wlicza się czystą wartość spadku, czyli wartość aktywów - nieruchomości, ruchomości, środki pieniężne i wierzytelności, pomniejszone o pasywa, takie jak zadłużenie spadkodawcy bądź koszty pogrzebu.
Do substratu zachowku należy również doliczyć wartość darowizn, które spadkodawca uczynił przed śmiercią, a także ustanowionych w testamencie zapisów windykacyjnych. Należy podkreślić, że w substrat nie wlicza się wszystkich darowizn.Zgodnie z art. 994 Kc, pomija się:
drobne darowizny, które zostały przyjęte zwyczajowo w danych stosunkach społecznych,
darowizny, które zostały dokonane przed więcej niż dziesięcioma laty, licząc wstecz od otwarcia spadku,
darowizny, które zostały ustanowione na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Natomiast przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Prawo do zachowku - jak domagać się zapłaty?
Osoby, które posiadają prawo do zachowku, mogą rozwiązać tę kwestię polubownie lub na drodze sądowej. Oczywiście droga polubowna jest najszybsza i nie wiąże się z dodatkowymi kosztami. W takiej sytuacji strony powinny jednak sporządzić ugodę, w której zawarte zostaną wszystkie postanowienia i zobowiązania.
W przypadku drogi sądowej należy przede wszystkim liczyć się z opłatami - składając pozew o zachowek należy dokonać opłaty, która wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, powołanie biegłego będzie wiązało się z dodatkowymi kosztami. Ponadto, powództwo można wytoczyć wyłącznie przed sąd właściwy dla ostatniego miejsca pobytu spadkodawcy.
