Stosunek pracy – czym jest i jak go nawiązać?
Stosunek pracy – co to jest?
Stosunek pracy możemy zdefiniować jako więź prawną, łączącą pracownika i pracodawcę. Art. 22 §1 Kodeksu pracy wyjaśnia, że „przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”.
Zatem istotną cechą stosunku pracy jest to, że pracownik osobiście wykonuje powierzoną mu pracę na rzecz pracodawcy pod jego nadzorem, w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Pracodawca ma z kolei obowiązek zapłacić pracownikowi za wykonaną pracę.
Jak nawiązać stosunek pracy?
Stosunek pracy najczęściej nawiązuje się poprzez umowę o pracę. Taka umowa łącząca pracownika z pracodawcą może zostać zawarta na czas określony lub nieokreślony, a także w ramach zastępstwa lub wykonania określonej pracy. Stosunek pracy można również nawiązać na podstawie:
powołania (np. skarbnika gminy lub dyrektora firmy),
wyboru (np. wójta, burmistrza lub starosty),
mianowania (np. urzędnika lub nauczyciela),
spółdzielczej umowy o pracę (np. członka spółdzielni).
Warto dodać, że stosunek pracy nie może zostać nawiązany w przypadku umów cywilnoprawnych, czyli takich, które podlegają pod Kodeks cywilny, a nie Kodeks pracy. Dotyczy to:
umowy zlecenia,
umowy o dzieło,
umowy agencyjnej.
Warto zauważyć, że nawiązując stosunek pracy poprzez umowę o pracę, pracownik musi wykonać pracę osobiście pod kierownictwem pracodawcy, w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Co więcej, pracownik musi wykazać się starannością w wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych, lecz nie odpowiada za efekt końcowy swojej pracy, natomiast pracodawca ponosi ryzyko wynikające między innymi z zatrudnienia pracownika na danym stanowisku.
Powyższa sytuacja w istotny sposób różni się od umowy o dzieło, która z kolei daje pracownikowi znacznie więcej swobody. Wykonawca może bowiem wykonać dzieło w dowolnym miejscu i czasie. Co więcej, pracownik nie musi wykonywać swojego obowiązku zawodowego osobiście, ale będzie odpowiedzialny za efekt pracy. W przypadku umowy zlecenia pracownik musi wykonać pracę osobiście z należytą starannością, ale nie będzie odpowiedzialny za jej efekt. Jednak umowy cywilnoprawne nie powodują nawiązania stosunku pracy.
Stosunek pracy – obowiązki pracodawcy
Nawiązanie stosunku pracy nakłada szereg obowiązków na pracodawcę. Jeśli pracownik ma wykonywać swoją pracę w określonym miejscu i czasie oraz pod kierownictwem pracodawcy, musi przejść przez obowiązkowe szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenie BHP musi zostać zorganizowane i sfinansowane przez pracodawcę. Jego obowiązkiem jest również skierowanie pracownika na badania lekarskie – wstępne, okresowe i kontrolne.
Zawarty między pracownikiem a pracodawcą stosunek pracy wymaga również zapoznania nowo zatrudnionego z regulaminem i zasadami, jakie obowiązują w firmie. Pracodawca musi powiadomić pracownika między innymi o wysokości i częstotliwości wynagrodzenia, normie czasu pracy, okresie wypowiedzenia oraz przysługującym urlopie wypoczynkowym. Pracodawca ma również obowiązek prowadzenia akt pracownika, a także pobierania z jego wynagrodzenia zaliczek na podatek dochodowy PIT i ubezpieczenia społeczne.
Stosunek pracy – podsumowanie
Jak widać, nawiązanie stosunku pracy poprzez umowę o pracę nakłada sporo obowiązków na pracodawcę, podczas gdy pracownik musi przede wszystkim regularnie przychodzić do zakładu pracy w wyznaczonym czasie i starannie wykonywać przypisane mu czynności. Pracownik nie ponosi bezpośrednio odpowiedzialności za efekty swojej pracy, zatem pracodawca ponosi ryzyko wynikające między innymi z zatrudnienia niewłaściwej osoby na danym stanowisku.
Dlatego pracodawcy coraz chętniej podpisują z pracownikami umowy cywilnoprawne. Dzięki temu ponoszą mniejsze koszty oraz ryzyko i mają mniej obowiązków, jednak w takiej sytuacji pracownikowi nie przysługuje prawo do urlopu. Warto dodać, że jeśli pracownik wykonuje swoją pracę pod kierownictwem pracodawcy w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, to powstaje stosunek pracy. Jeśli mimo to pracownika obowiązuje umowa cywilnoprawna, to może złożyć pozew do sądu o zmianę podstawy zatrudnienia na umowę o pracę.
