Tak podzielą twój majątek, jeśli nie sporządzisz testamentu. Wiadomo, w czyje ręce przejdzie

Zasady dziedziczenia ustawowego - komu należy się spadek?

Brak testamentu nie oznacza, że majątek po zmarłym pozostanie bez właściciela. Polski Kodeks cywilny przewiduje szczegółowe zasady dziedziczenia ustawowego, a cały mechanizm został wprowadzony po to, aby spadek po zmarłym trafiał przede wszystkim do tych, z którymi spadkodawca miał najsilniejsze więzi rodzinne lub powinowawcze, co daje gwarancję, że zgromadzone środki pozostaną w kręgu najbliższych osób, zamiast rozpraszać się w sposób przypadkowy. Dzięki temu systemowi prawo spadkowe w Polsce nie pozostawia spadku bez kontroli, a dziedziczenie przebiega w sposób przewidywalny i uporządkowany, chroniąc interesy rodziny zmarłego.

W pierwszej kolejności do spadku powołany jest małżonek oraz dzieci zmarłego. Mają oni prawo do dziedziczenia w określonych proporcjach - małżonek otrzymuje część spadku zależną od tego, czy dzieci są wspólne, czy tylko z jednego małżeństwa, natomiast reszta majątku przypada dzieciom, dzielonym po równo. Takie rozwiązanie pozwala na sprawiedliwe rozdzielenie majątku wśród najbliższych członków rodziny, którzy najczęściej w sposób bezpośredni uczestniczyli w życiu spadkodawcy i byli z nim związani emocjonalnie i finansowo.

A co się dzieje w przypadku, gdy zmarły nie pozostawił żadnych zstępnych - dzieci, wnuków ani prawnuków - ale pozostawił małżonka?

Kto ma pierwszeństwo w dziedziczeniu majątku?

Co istotne, w przypadku, gdy jedno z dzieci zmarło przed otwarciem spadku, jego udział w majątku nie przepada, lecz przechodzi na jego potomków, czyli na wnuki spadkodawcy. Oznacza to, że spadek "przechodzi w dół” linii zstępnych, zapewniając, że część przeznaczona dla zmarłego dziecka trafia do jego dzieci, a w razie ich śmierci - do dalszych zstępnych, takich jak prawnuki.

Równocześnie należy zaznaczyć, że osoby przysposobione, czyli adoptowane, mają w prawie spadkowym takie same prawa jak dzieci biologiczne. Dziedziczą one po spadkodawcy na równi z dziećmi urodzonymi naturalnie, co oznacza, że w przypadku dziedziczenia ustawowego ich udział w spadku jest identyczny z udziałem dzieci biologicznych. Dzięki temu prawo spadkowe gwarantuje, że adopcja skutkuje pełnym włączeniem dziecka do rodziny pod względem majątkowym, a przy podziale spadku nie ma żadnych rozróżnień między dziećmi biologicznymi a przysposobionymi.

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił dzieci ani małżonka, wówczas do dziedziczenia wchodzą jego rodzice, a w dalszej kolejności rodzeństwo. W przypadku braku najbliższych krewnych majątek przypada dalszym członkom rodziny, takim jak dziadkowie, wujowie czy ciotki, przy czym zawsze pierwszeństwo mają osoby znajdujące się najbliżej w linii pokrewieństwa. 

Są jednak okoliczności, w których spadek nie przechodzi na członków rodziny spadkodawcy. Może się tak zdarzyć na przykład wtedy, gdy zmarły nie pozostawił żadnych zstępnych, ani małżonka, a nie żyją również jego rodzice czy rodzeństwo.

Czytaj więcej: Nadchodzą ważne zmiany w podatku od spadków i darowizn. Sejm zdecydował

Spadek nie pozostaje bez właściciela. O majątek upomni się Skarb Państwa lub gmina

Jeżeli nie istnieją żadne osoby uprawnione do dziedziczenia, spadek przechodzi na gminę ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a w ostateczności – na Skarb Państwa. Warto pamiętać, że Skarb Państwa i gmina nie odrzucają spadku, a przyjmują go automatycznie z dobrodziejstwem inwentarza. Spadek uznaje się za przyjęty automatycznie w momencie jego otwarcia. Oznacza to, że spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spadkowe jedynie do wysokości wartości odziedziczonego majątku, nawet jeśli obciążony jest długami. 

Sporządzenie testamentu zapewnia zatem jasność i kontrolę nad tym, jak majątek spadkodawcy zostanie podzielony po jego śmierci. Dzięki niemu właściciel majątku może dokładnie wskazać, kto i w jakiej części ma otrzymać poszczególne składniki spadku, co pozwala uniknąć nieporozumień i konfliktów między spadkobiercami. Testament daje także możliwość uwzględnienia szczególnych okoliczności rodzinnych, takich jak sytuacja dzieci z poprzednich związków, osoby adoptowane, czy osoby bliskie, które nie są formalnie spokrewnione, ale spadkodawca chce je uwzględnić w podziale majątku.

Dodatkowo sporządzenie testamentu ułatwia zarządzanie majątkiem w przypadku złożonych sytuacji, np. gdy w skład spadku wchodzą nieruchomości, przedsiębiorstwa lub inne wartościowe aktywa, które wymagają precyzyjnego rozdziału. Dzięki testamentowi spadkodawca może też ustanowić wykonawcę testamentu, który będzie czuwał nad prawidłowym wypełnieniem jego woli, co minimalizuje ryzyko nadużyć lub błędów przy dziedziczeniu. 

W efekcie sporządzenie testamentu nie tylko daje pewność, że majątek trafi do osób wskazanych przez spadkodawcę, ale również chroni rodzinę i bliskich przed długotrwałymi i kosztownymi sporami sądowymi.