AI w polskich firmach wciąż na marginesie. Tyle z nich czeka do ostatniej chwili

Krajobraz adopcji AI: między statystyką a rzeczywistością

Dane dotyczące wykorzystania sztucznej inteligencji w polskim biznesie są niejednoznaczne i mocno zależą od metodologii badania. Z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego wynika, że w zależności od przyjętej definicji i badanej próby odsetek firm korzystających z rozwiązań AI waha się od 5,9 proc. do nawet 16 proc. Ta rozbieżność ukazuje, jak złożonym i wciąż nowym zjawiskiem jest implementacja AI. Oficjalne dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazują na stosunkowo niską, bo wynoszącą 5,9 proc., penetrację tej technologii w 2024 roku.

Jednak inne badania, prowadzone przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii (MRiT) czy sam PIE, sugerują znacznie wyższy poziom wykorzystania, sięgający nawet 16 proc. w przypadku mikroprzedsiębiorstw. Co ciekawe, to właśnie najmniejsze podmioty, w tym firmy jednoosobowe, wykazują dużą zwinność w adaptacji gotowych narzędzi. Freelancerzy, specjaliści IT czy osoby pracujące zdalnie mogą swobodniej testować i wdrażać ogólnodostępne rozwiązania, takie jak chatboty, które nie wymagają skomplikowanych i kosztownych procesów wdrożeniowych. Z kolei w dużych przedsiębiorstwach, choć według danych GUS to one najczęściej sięgają po AI (33 proc. wskazań), rzeczywiste wykorzystanie może być niedoszacowane. Inicjatywa wdrożenia AI często bowiem przychodzi oddolnie od pracowników i nie zawsze wynika ze sformalizowanej strategii rozwoju firmy.

Motor napędowy zmian: co skłania firmy do inwestycji w AI?

Motywacje stojące za wdrażaniem sztucznej inteligencji są zróżnicowane, jednak można wyróżnić kilka kluczowych czynników. Dla wielu firm jest to naturalna kontynuacja wcześniejszych wysiłków na rzecz cyfryzacji. Im wyższy poziom ucyfrowienia przedsiębiorstwa, tym większe prawdopodobieństwo sięgnięcia po rozwiązania AI. Istotną rolę odgrywa również otwartość na współpracę międzynarodową. Firmy, które obsługują zagranicznych klientów lub kooperują z dostawcami spoza Polski, niemal 2,5-krotnie częściej korzystają z AI niż te działające wyłącznie na lokalnym rynku. Często to właśnie zagraniczni partnerzy oczekują stosowania nowoczesnych technologii, a międzynarodowa konkurencja skłania do unowocześniania procesów.

Nie bez znaczenia jest też zwykła ludzka ciekawość i presja otoczenia. W wywiadach przeprowadzonych przez PIE przedstawiciele firm przyznawali, że testowanie AI zaczęło się od chęci sprawdzenia nowych możliwości, zwłaszcza że wiele narzędzi jest dostępnych bezpłatnie. Wzmożona obecność tematu w mediach sprawiła, że korzystanie z AI stało się „modne”, co również skłaniało do eksperymentów. Główne cele biznesowe, jakie firmy chcą osiągnąć dzięki AI, to przede wszystkim ułatwienie zarządzania, poprawa efektywności, budowanie wizerunku nowoczesnej organizacji oraz konieczność dotrzymania kroku konkurencji.

Druga strona medalu: oporni i niezdecydowani

Pomimo rosnącej popularności AI zdecydowana większość polskich firm podchodzi do tej technologii z dużą rezerwą. Aż 77 proc. przedsiębiorstw, które obecnie nie korzystają ze sztucznej inteligencji, deklaruje, że nie zamierza jej wprowadzać, dopóki nie będzie to absolutnie konieczne. To pokazuje, że polski biznes cechuje się raczej postawą reaktywną niż proaktywną w kontekście innowacji. Spośród firm niekorzystających z AI jedynie 23 proc. planuje wdrożenie tej technologii, z czego zaledwie 4 proc. zamierza to zrobić w ciągu najbliższych 12 miesięcy.

Główne bariery hamujące adopcję mają charakter kosztowy i kompetencyjny. Firmy, które nie korzystają z AI, znacznie częściej wskazują na zbyt wysokie koszty rozwiązań cyfrowych oraz brak gotowości kadry i potrzebę kosztownych szkoleń. Widoczna jest również wyraźna zależność między pochodzeniem kapitału a podejściem do inwestycji w sztuczną inteligencję. Aż 89 proc. firm, które nie realizowały i nie planowały inwestycji w AI, to podmioty z wyłącznie polskim kapitałem. Firmy z kapitałem zagranicznym znacznie częściej angażują się w projekty związane z AI, co potwierdza tezę o roli międzynarodowych powiązań w stymulowaniu postępu technologicznego. Ten konserwatyzm i strategia „czekania na ostatnią chwilę” może w dłuższej perspektywie okazać się kosztowna, prowadząc do utraty przewagi konkurencyjnej.

Sztuczna inteligencja już zabiera nam pracę?

Obawy o masowe zwolnienia spowodowane przez sztuczną inteligencję wydają się, przynajmniej na razie, mocno przesadzone. Zgodnie z danymi GUS dla firm przemysłowych wpływ AI na poziom zatrudnienia jest bardzo nieznaczny. Spośród przedsiębiorstw, które wdrożyły tę technologię, jedynie 5 proc. zauważyło spadek liczby etatów. Co więcej, 4 proc. firm zanotowało wzrost zatrudnienia, a 6 proc. zatrudniło nowych, wysoko wykwalifikowanych specjalistów w związku z implementacją AI.

To pokazuje, że sztuczna inteligencja nie tyle likwiduje pracę, ile ją transformuje. Zmienia się przede wszystkim struktura popytu na kompetencje. Wywiady z przedstawicielami firm potwierdzają ten trend. W branży IT obserwuje się ograniczenie popytu na pracowników na stanowiskach juniorskich, których zadania mogą być częściowo zautomatyzowane, a jednocześnie rośnie zapotrzebowanie na doświadczonych seniorów, zdolnych do weryfikacji pracy algorytmów. Zdarza się również, że pracownicy, których obowiązki przejęła technologia, są przesuwani do innych działów bez redukcji wynagrodzenia. Zamiast rewolucji na rynku pracy mamy więc do czynienia z ewolucją, która premiuje specjalistyczną wiedzę i zdolność adaptacji do nowych narzędzi.