ZUS rusza na kontrole Ukraińców. Sprawdzi, czy należą im się pieniądze
Pełnoskalowy konflikt zbrojny pomiędzy Rosją a Ukrainą trwa od lutego 2022 roku. Od tamtej pory do Polski przybyły miliony uchodźców, które poszukiwały azylu i wsparcia. Ustawy pomocowe zostały uruchomione natychmiast, po dłuższym czasie pojawiła się jednak presja. Już obowiązuje nowelizacja, wkrótce ruszą kontrole ZUS-u.
Uchodźcy z Ukrainy przybyli do Polski
Wybuch pełnoskalowej wojny w Ukrainie 24 lutego 2022 roku wywołał przybycie milionów uchodźców, a Polska stała się dla nich głównym krajem schronienia. Tylko w pierwszych miesiącach konfliktu polską granicę przekroczyło kilka milionów osób, a na stałe w kraju pozostało ponad milion z nich. W odpowiedzi na ten kryzys humanitarny polski rząd błyskawicznie, już 12 marca 2022 roku, uchwalił Ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
Otworzyła ona przed uciekającymi przed wojną szeroki dostęp do polskiego rynku pracy, opieki zdrowotnej oraz wachlarza świadczeń socjalnych na niemal identycznych zasadach, jakie obowiązują Polaków. Ukraińcy, którzy uzyskali status ochrony tymczasowej, otrzymali numer PESEL i prawo do świadczenia wychowawczego, znanego dziś jako 800 plus, a także do świadczeń rodzinnych, programu "Dobry start” 300 plus czy jednorazowego świadczenia w wysokości 300 zł na osobę. To szeroko zakrojone wsparcie było podyktowane nadzwyczajną sytuacją i miało na celu zapewnienie godnych warunków życia osobom, które często z dnia na dzień traciły dach nad głową.
Z czasem jednak, gdy sytuacja zaczęła się stabilizować, system stopniowo uszczelniano. Już wcześniej wprowadzono regulacje, które pozbawiały prawa do świadczeń osoby opuszczające Polskę na dłużej niż 30 dni. Celem tych działań stało się zapobieganie nadużyciom i lepsze adresowanie pomocy do osób, które faktycznie związały swoje życie z Polską. To naturalny proces ewolucji polityki migracyjnej, która z fazy interwencyjnej i humanitarnej przechodzi w etap długofalowej, zrównoważonej integracji, wymagającej bardziej precyzyjnych i sprawiedliwych regulacji prawnych.
Regulacje prawne dotyczące uchodźców z Ukrainy w Polsce
Debata publiczna na temat wsparcia dla uchodźców często koncentruje się na kosztach, które ponosi budżet państwa. Według raportu Centrum Badań i Analiz “Dialog”, tylko w 2022 roku łączna wartość publicznego wsparcia dla Ukraińców w Polsce wyniosła około 27,9 mld zł. Z kolei z szacunków Ministerstwa Finansów, przytaczanych przez ”Dziennik Gazetę Prawną”, wynika, że w latach 2022-2023 Polska wydała na ten cel około 50 mld zł.
Pełny obraz finansowy wymaga jednak uwzględnienia także strony przychodowej, która często jest pomijana. Z danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wynika, że liczba legalnie pracujących w Polsce cudzoziemców systematycznie rośnie, a obywatele Ukrainy stanowią w tej grupie zdecydowaną większość. Na koniec pierwszego kwartału 2024 roku w ZUS było zarejestrowanych ponad 1,138 mln obcokrajowców, z czego aż 759,4 tys. to Ukraińcy. Regularnie odprowadzają oni składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne (szacuje się, że w 2023 roku było to ok. 10 mld zł), a także płacą podatki (PIT, VAT), zasilając w ten sposób finanse publiczne.
Co więcej, wielu z nich założyło w Polsce własne firmy, a według Polskiego Instytutu Ekonomicznego, w 2023 roku Ukraińcy zarejestrowali w Polsce niemal 50 tys. jednoosobowych działalności gospodarczych, głównie w sektorze budowlanym, IT oraz usługach. Analizy ekonomiczne, m.in. przeprowadzone przez Deloitte, wskazują, że w dłuższej perspektywie aktywizacja zawodowa uchodźców jest dla polskiej gospodarki potężnym impulsem rozwojowym, łagodzącym problemy demograficzne i wypełniającym luki na rynku pracy.
ZUS skontroluje uchodźców z Ukrainy, chodzi o nową ustawę
Najnowsza nowelizacja specustawy ukraińskiej wprowadza kluczową i długo zapowiadaną zmianę dotyczącą świadczenia 800 plus. Od nowego okresu świadczeniowego, który rozpoczął się 1 czerwca, prawo do niego będzie ściśle powiązane z obowiązkiem szkolnym. Świadczenie będzie przysługiwać wyłącznie na te dzieci w wieku od 7 do 18 lat, które realizują obowiązek nauki w polskim przedszkolu, szkole podstawowej lub ponadpodstawowej. Dodatkowo obowiązkiem będzie praca rodziców na terenie kraju.
To fundamentalna zmiana, mająca na celu ukrócenie procederu tzw. turystyki świadczeniowej, czyli pobierania pieniędzy przez osoby, które faktycznie nie mieszkają na stałe w Polsce, a ich dzieci uczą się zdalnie w systemie ukraińskim. Zakład Ubezpieczeń Społecznych otrzymał uprawnienia do zautomatyzowanej weryfikacji tego warunku. Instytucja będzie miała dostęp do danych z Systemu Informacji Oświatowej (SIO), co pozwoli na błyskawiczne sprawdzenie, czy dane dziecko faktycznie jest zapisane do polskiej placówki i do niej uczęszcza. W przypadku wątpliwości ZUS będzie mógł również wezwać świadczeniobiorcę do złożenia dodatkowych wyjaśnień lub zaświadczenia ze szkoły.
Weryfikacja aktywności zawodowej zostanie przeprowadzona poprzez sprawdzenie danych zgromadzonych w ZUS oraz pozyskanych na podstawie wymiany danych z innymi instytucjami, które zgodnie z zapisami ustawy mogą tą aktywność potwierdzać. Jedynie w przypadkach wyjaśnienia wątpliwości – w toku postępowania przeprowadzonego przez Zakład – klient może być poproszony o dostarczenie dokumentów dodatkowych – podkreślił ZUS.
Przepisy przewidują pewne wyjątki, m.in. dla osób z niepełnosprawnościami. Uzyskanie świadczenia przez cudzoziemców będzie uzależnione od poziomu ich dochodów, wymagane jest osiąganie co najmniej 50 proc. płacy minimalnej. W 2025 roku oznacza to kwotę 2333 zł brutto, natomiast w kolejnym roku próg wzrośnie do 2403 zł.
Od 1 lutego 2026 roku obywatele innych państw, którzy pracują w Polsce, będą zobowiązani do złożenia nowego wniosku, aby zachować prawo do świadczenia 800 plus. Od tego momentu i przez cały nowy okres rozliczeniowy ZUS będzie weryfikował, czy obywatele Ukrainy pozostają aktywni zawodowo. W przypadku innych cudzoziemców podobne kontrole rozpoczną się w czerwcu 2026 roku.
Zobacz też: Zakazane połączenie. Nigdy nie podawaj z tym kotletów. Tłumaczy dietetyk
