Czas pracy pracownika. Co na ten temat mówią przepisy Kodeksu pracy?
Czas pracy to wyznaczony okres, w którym osoba zatrudniona pozostaje do dyspozycji pracodawcy, zarówno na terenie zakładu pracy, jak i w innym określonym miejscu. Czas pracy pracownika zatrudnionego na umowę o pracę jest uregulowany przepisami zawartymi w Kodeksie pracy. Według tego źródła czas poświęcony na pracę nie może przekraczać 8 godzin na dobę i średnio 40 godzin w tygodniu, składającym się z pięciu dni roboczych. Ograniczenie to nie dotyczy jednak osób zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Po uwzględnieniu ewentualnych godzin nadliczbowych czas pracy nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym
Czym jest okres rozliczeniowy w kontekście czasu pracy? Odpowiedź brzmi: jednostką wyrażoną w tygodniach lub miesiącach, która służy do planowania i rozliczania pracy pracownika z zachowaniem ochronnych przepisów gwarantowanych przez Kodeks pracy. Okres rozliczeniowy zwykle nie przekracza 4 miesięcy. W razie zaistnienia przyczyn obiektywnych, względów technicznych lub organizacyjnych okres ten można wydłużyć maksymalnie do 12 miesięcy, z zachowaniem ogólnych zasad ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
W oparciu o okres rozliczeniowy ustala się wymiar czasu pracy. Stanowi on wynik następującego obliczenia: 40 godzin pomnożyć przez liczbę tygodni w danym okresie rozliczeniowym, a następnie dodać iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego przypadających od poniedziałku do piątku.
Rozkład czasu pracy
Innym ważnym pojęciem dotyczącym czasu pracy jest jego rozkład, czyli sposób wypracowania przez pracownika obowiązującego go w danym okresie rozliczeniowym wymiaru czasu pracy. Rozkład czasu pracy powinien wskazywać dni i godziny pracy, wraz z porą rozpoczęcia i zakończenia pracy oraz określać dni wolne. Sporządzany jest najczęściej w formie grafiku lub harmonogramu, przekazywanego do wiadomości pracowników z co najmniej z tygodniowym wyprzedzeniem. Rozkład czasu pracy może być krótszy niż okres rozliczeniowy, ale powinien obejmować co najmniej czas jednego miesiąca.
W pewnych przypadkach pracodawca nie ma obowiązku sporządzania rozkładu czasu pracy, mianowicie gdy rozkład ten wynika z prawa pracy, obwieszczenia, albo z umowy o pracę. Istnieje również możliwość zawarcia porozumienia z pracownikiem i ustalenia czasu niezbędnego do wykonania powierzonych zadań, z uwzględnieniem ogólnego wymiaru czasu pracy. Na pisemny wniosek pracownika ustala się indywidualny rozkład czasu pracy.
System czasu pracy
Istnieją różne systemy czasu pracy, czyli sposoby jego organizowania. Zazwyczaj stosuje się jeden z poniższych: • podstawowy system czasu pracy — praca zajmuje 8 godzin w ciągu doby i przeciętnie 40 godzin w tygodniu; pracodawca zapewnia wolne niedziele, święta i dni za święta przypadające w niedziele; okresy rozliczeniowe nie przekraczają 4 miesięcy, w uzasadnionych przypadkach 12 miesięcy; • równoważny czas pracy — dobowy wymiar czasu pracy zostaje przedłużony do 12 godzin, kosztem skrócenia czasu w innych dniach lub zapewnienia większej liczby dni wolnych.
Czas pracy a nadgodziny
Terminem nadgodziny określa się pracę w godzinach nadliczbowych, czyli przekraczających obowiązujące pracownika normy czasu pracy. W przypadku realizowania podstawowego systemu czasu pracy, nadgodziny nalicza się po upływie 8 godzin. W systemie zrównoważonym za nadgodziny uznaje się pracę wykonywaną ponad zaplanowany wymiar czasu pracy w danej dobie, np. powyżej 12 godzin oraz powyżej 8 godzin w dni, kiedy obowiązuje skrócony czas pracy.
Praca w godzinach nadliczbowych powinna stanowić wyjątek, który nie narusza podstawowego prawa pracownika do odpoczynku, czyli minimum 11 godzin wolnych od obowiązków służbowych na dobę. Oprócz odpoczynku dobowego każdemu pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 35-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego.
Nadgodziny nie mogą być zlecane pracownikom znajdującym się pod szczególną ochroną, czyli kobietom w ciąży, młodocianym, opiekunom dziecka do lat 4, osobom z niepełnosprawnościami, pracownikom zatrudnionym na stanowiskach, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia.
